COVID-19

‘Oku mahino koe mahaki fo’ou ‘eni pea ‘oku fakanatula pe ke fai e hoha’a moe ilifia. Ka ‘oku mahu’inga ke tau ako mei he hisitolia ‘oe ngaahi to’umahaki `i he kuohili. Na’e mahino na’e hanga `e he ilifia mo e loto hoha’a ‘o uesia e tu’unga mateuteu e kakai moe fonua ki hono matu’uaki e mahaki. ‘Oku `ikai tokoni ‘eni, he te ne tohoaki ai ‘ete tokanga ‘o mama’o mei he ngaahi fale’I moe fakahinohino​ ‘e tokoni ke te hao ai mei he mahaki. ‘Ikai ngata ai, ‘e holoa ai e ivi fengaue’aki moe Potungaue Mo’ui pea moe ngaahi kupu fekau’aki he ngaue fakataha ki hono ta’ota’ofi ‘ae mafola e mahaki.

Koe taimi ‘eni ‘oku fiema`u ai e ngaue fakataha ka `oku `ikai ko `etau fetukuaki mo tukuhifo ha taha pe ko ha Potungaue. ‘Oku matu’aki mahu’inga ketau tu`u fakataha ‘o fepoupouaki ke malu’i hotau fonua, pea pehe ketau tokoni mo poupou ki he ngaahi fonua `oku to ai e COVID-19.

‘Oku mahino foki e uesia lahi ‘ae ngaahi fakamatala ‘oku tuku mai mei he facebook moe ngaahi ma’u’anga fakamatala kehe pe (social media) ki he tu’unga hoha’a mo puputu’u ‘oku ‘iai e kakai e fonua.

‘Oku mahu’inga ke te fakapapau’i ‘a e ngaahi ma’u’anga faka- matala totonu mo falala’anga ‘oku te ma’u ke tokoni ki ho’o mou faitu’utu’uni pea mo e mateuteu ki he faingata’a ni. Ko e ngaahi fakamatala falala’anga mo tonu taha fekau’aki moe COVID-19 ‘e ala ma’u pe ia mei he Potungaue Mo’ui pe koe Pule’anga.

‘Oku hoko e ngaahi fakamatala faka’aluma mo tukuhifo ha ni’ihi, pea pehe ki hono tufaki holo e ngaahi fakamata ‘ikai mo’oni he lolotonga ko’eni ‘etau fehangahangai moe faingata’a ni, ke ne fakatu- punga e toe faingata’a ange e fengaue’aki ‘ae Potungaue Mo’ui moe kakai koia ‘oku fai kiai e tokanga. ` I he ngaahi to’umahaki kimu`a ne hoko e ngaahi fakamatala tukuhifo mo fakaanga ke ne ta`ofi ai e ni`ihi koia ‘oku puke mei he ‘enau ‘asi mai kimu’a ‘o fekumi ki ha ngaahi faito’o pe fale’I mei he Potungaue Mo’ui. ‘Oku iku ai ki he ‘enau toitoi mo nofo pe ‘I honau ‘api `o fakatupunga ai e toe mafola atu ‘ae mahaki pea iku ai ki ha puke fakatokolahi ‘o malava ke mole ai e mate. ‘Oku toe uesia foki ai moe ngaue ‘ae Pule’anga ki ha ngaa- hi faitu’utu’uni mahu’inga ke fakahaofi ai e Fonua mei he mahaki ni.

`E hokohoko atu pe hono tukuatu e ngaahi fakamatala falala`an- ga ke ne tokonia e kakai ‘oe Fonua, kau ki heni e kau faiongoongo kenau fakapapau`i ko e ngaahi fakamatala kotoa pe `oku tuku atu kuo `osi fakamafai`i mei he Potungaue Mo’ui moe Pule’anga.

‘Io. ‘Oku ‘osi ‘iai pe Lao ‘oku fakamalumalu ki ai e ngaahi ngaue kotoa ‘oku fakahoko ki he COVID-19 ‘aia ko e Lao ki he Mo’ui ‘a e Kakai (Public Health Act 2008), pea pehe foki ki ha ngaahi tu’utu’uni fakapule’anga kuo tuku mai koe konga e tokateu moe ngaue ki hono tau’i e mahaki. Kapau ‘e ‘iai ha ni’ihi ‘oku nau talan- gata’a mo fakafe’atungia e ngaue ‘oku fakahoko, kapau ‘e faka’ilo pea mahino ‘oku ne mo’ua he Fakamaau’anga, koe tautea ‘oku ala a’u ki he $50,000 pe koe ngaue popula he ta’u e 5, pe koe fakatou’osi.

‘Oku matu’aki mahu’inga kemou ‘ilo ki he ngaahi tu’utu’uni fakap- ule’anga koia ki he ngaahi ngaue ‘oku fakahoko ki he COVID-19 ke tokoni ki ha’o faka’ehi’ehi mei hano maumau’i.